Barbara Strączek: „Ach, te przecinki!…”
Znaki interpunkcyjne, choć są graficznymi drobiażdżkami, odgrywają niebagatelną rolę w zapisie. Poniżej proste, szkolne przykłady:
– W Makbecie trwa walka ambicji i sumienia.
– W „Makbecie” trwa walka ambicji i sumienia.
Oba zdania są podobne i zanotowane bez błędów. Ich nieidentyczność wynika z użycia cudzysłowu.
Czy tylko taką widzisz różnicę, Drogi Czytelniku?
Zauważmy, że ta niewielka różnica w interpunkcji skutkuje modyfikacją tego, o czym się pisze i co się komunikuje, a więc wpływa na kontekst wypowiedzi. Pierwsze wypowiedzenie charakteryzuje postać literacką, drugie –komentuje motyw dramatu Szekspira. Zdania te są różne i pomyłka w zapisie skutkowałby błędami w logice i kompozycji toku wywodów.
A oto anegdota historyczna à propos zastosowania przecinka.
Pewien telegrafista podczas jednej z wojen ocalił jeńca, przesyłając depeszą rozkaz generała. Generał nakazał: „Rozstrzelać,[PRZECINEK!]nie wolno ułaskawić”. Telegrafista nie zmienił żadnego słowa dowódcy, lecz zdecydował napisać: „Rozstrzelać nie wolno,[PRZECINEK!] ułaskawić”.
Bez przesady można by rzec, iż od interpunkcji zależy znaczenie tekstu, a od znaczenia tekstu zależy życie. Życie w dosłownym rozumieniu jak w przytoczonej opowieści lub częściej – życie jako aspekty dnia powszedniego.
Któż, pisząc teksty, nie miewał kłopotu ze znakami interpunkcyjnymi (przestankowymi)?
Wątpliwości „jak zapisać” przede wszystkim dotykają osoby, które dbają o polszczyznę oraz posiadły podstawowe kompetencje językowe, czyli: już mają wiedzę o języku, już sporo potrafią. Wątpliwości co do zapisu zazwyczaj są obce ludziom, którym tych umiejętności brakuje, więc nie rozumieją, o co tyle hałasu…
A przecież kultura człowieka przejawia się w sferze języka, również w formie zapisu tekstu.
Nie idzie o to, żeby być zawsze nieomylnym, ale należy rozumieć cel i potrzebę poprawności zapisu, znać normy i posługiwać się nimi w codziennej praktyce, czyli: RESPEKTOWAĆ ORTOGRAFIĘ I INTERPUNKCJĘ!
Bliska znajomość ze słownikami ortograficzno-interpunkcyjnymi wciąż pożądana!
Złudzeniem jest przekonanie niektórych piszących, że „na brudno” lub „prywatnie” nie muszą się martwić o poprawność zapisów, bo kiedy trzeba, to „czystopis” i inne wersje „oficjalne” zanotują właściwie. Niestety, istnieje automatyzm w poprawności zapisu, czyli pozwalanie sobie na bylejakość wyłącznie utrwala błędy…
Niby to proste i oczywiste, ale nie wszyscy piszący wiedzą, że NIGDY nie pisze się przecinka na początku linii tekstu i że pomijanie znaków interpunkcyjnych to rażące uchybienie w zapisie!
Warto rozumieć i pamiętać, iż nie rozbija się przecinkiem wyrażeń typu: mimo że /chyba że / w którym / itp. Przykład:
– Pojadę na narty, chyba że halny roztopi resztę śniegu na stoku.
Jak widać, wiadomości o interpunkcji, nabyte wyłącznie w młodszych klasach szkoły podstawowej, nie zawsze zadziałają, czyli nie wystarcza tylko regułka z wyliczanką: „przecinek stawia się przed – że, żeby, który…”.
Twórcy to mają dobrze… W utworach artystycznych działa „licentia poetica”, toteż także interpunkcja może być stosowana swobodnie, ale to domena literatury pięknej. Poeci futurystyczni (czas około I wojny światowej i lata 20 XX w.) z dużą dezynwolturą potraktowali również ortografię, z rewolucyjnym zapałem usuwając z zapisów własnych, awangardowych tekstów: „RZ”, „Ó”, „CH” itp.
Interpunkcja towarzyszy rozwojowi polszczyzny, zmieniając się wraz z dziejami języka, toteż teksty dawne mają odmienną, historyczną interpunkcję lub niekiedy nie zawierają znaków przestankowych.
Drogi Czytelniku, jeśli przecinki bywały dla Ciebie kłopotliwe, to skorzystaj w praktyce z mojego konspektu „praktycznej przecinkologii”, a uzyskasz pewność i poprawność (gwarancja na piątkę z plusem, czyli ok. 95% sytuacji użycia przecinka, bo szacunkowo: 5%to zapisy mniej typowe).
Od interpunkcji zależy znaczenie tekstu, a od znaczenia tekstu zależy bardzo wiele…
Z pozdrowieniami dla użytkowników i miłośników języka polskiego, aby wszystkim, nie tylko od święta, towarzyszyła idea:
POLSZCZYZNA-OJCZYZNA.
Barbara Strączek
====================================================
ZWIĘZŁY KONSPEKT Z PRAKTYCZNEJ „PRZECINKOLOGII” 🙂
I. Znaki interpunkcyjne pomagają w logicznym dzieleniu wypowiedzeń. Normy polskiej interpunkcji wiążą się ze składnią (gramatyka!).
II. Często używane znaki interpunkcji i ich główne role.
1] Dwukropek poprzedza: wyliczenia, cytowanie.
2] Cudzysłów: przy tytułach tekstów kultury i przy cytatach; niekiedy – przy oznaczeniu dystansu wobec pojęcia (np. ironia); uwaga – konieczność stosowania cudzysłowu w rękopisie, natomiast w wydruku niekiedy możliwość zastąpienia kursywą.
3]Średnik jest często stosowany w tekstach, wymagających kondensacji treści, np. w notatkach (konspektach); w hasłach słownikowo-encyklopedycznych.
III. Najczęściej stosowany znak interpunkcji polskiej to przecinek. Poniżej – motywacja składniowa typowych zastosowań przecinka, czyli odpowiedź na pytanie: dlaczego składnia wpływa na „przecinkologię” ?
1] Przecinek oddziela wyliczenia w zdaniu pojedynczym lub w równoważniku zdania albo w modułach wypowiedzenia złożonego [moduł – tutaj: zdanie składowe lub składowy równoważnik zdania]. Przykłady:
– Dęby, brzozy, świerki i buki rosły w lesie mieszanym.
– Suszonych maślaków, podgrzybków, borowików potrzeba na zupę, którą przygotuje się na Wigilię, pamiętając o postnych tradycjach kulinarnych.
2] Przecinek oddziela wtrącenia czy dopowiedzenia (językoznawcy wyjaśniają, że nie są ani zdaniami, ani równoważnikami; słowo lub parę słów dołącza się do zdania lub równoważnika zdania). Przykłady:
– Tato, teraz jest transmisja meczu.
– Podejdź, moje drogie dziecko, bliżej grupy.
– Nazywam się Bond, James Bond.
3] Przecinek oddziela całe moduły wypowiedzenia złożonego, wyodrębniając je od siebie; w motywacji składniowej fragment rozbitego modułu traktuje się jak całość, a dokładniej – jako ekwiwalent całości składowego zdania lub równoważnika zdania. Przykłady:
– Kasia, czytając ciekawą książkę, nie zwracała uwagi na upływ czasu. MOTYWACJA: przecinek nr 1 oraz nr 2 – oddzielają zdanie składowe od równoważnika zdania.
– Tegoroczna zima już się skończyła, nim zdążyła pokazać, na co może ją stać. MOTYWACJA: przecinek nr 1, nr 2, nr 3 oddzielają sąsiadujące zdania składowe.
UWAGA na spójniki z grupy: oraz / i / lub / albo / ani / ni / bądź / tudzież /niż / czy /.
Przy jednokrotnym użyciu spójnika z tej grupy nie stawia się przecinka.
Podczas szeregowego użycia spójnika z grupy – przy drugim i przy kolejnych zastosowaniach należy wpisać przecinek.
Spójnik CZY należy do powyższej grupy, lecz jest nietypowy, bo wymaga przecinka, ale tylko w jednej sytuacji, gdy wprowadza zdanie podrzędne w wypowiedzeniu złożonym. W innych przypadkach jednokrotnego użycia CZY nie stosuje się przecinka. Przykłady:
– Zastanawiam się, czy nie wyrosłeś już z tej marynarki.
– Zrobimy obiad czy może najpierw zadzwonimy do Jurka z życzeniami.
– Ewa, Hania czy Magda zagra w finałach?
====================================================
